Uitvoeringsorganisaties willen aan de slag met het Fries

03/03/2020

Er valt nog veel winst te behalen voor het gebruik van de Friese taal binnen Rijksuitvoeringsorganisaties. Dat blijkt uit een casestudy die DINGtiid, orgaan voor de Friese taal, op verzoek van minister K.H. Ollongren van Binnenlandse Zaken (BZK) in 2018 en 2019 uitvoerde.

DINGtiid sprak met medewerkers van de Belastingdienst, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en Meldkamer Noord-Nederland en onderzocht of de organisaties taalbeleid hebben opgesteld, hoe hun taalhouding is en hoe zij in de praktijk omgaan met mondeling en schriftelijk gebruik van de Friese taal in hun contact met burgers.

Bevindingen

Een aantal belangrijke bevindingen van onze casestudy in vogelvlucht:

Taalbeleid
Uit de gesprekken blijkt dat de medewerkers van alle betrokken Rijksuitvoeringsorganisaties bekend zijn met de Wet gebruik Friese taal (WGFT,2014) en daarmee met de wettelijke positie van de Friese taal. Maar geen van de Rijksuitvoeringsorganisaties heeft ten aanzien van het Fries specifiek taalbeleid opgesteld. Het gebruik van de Friese taal in de dagelijkse praktijk bij de Rijksuitvoeringsorganisaties komt voort uit de wens om de klant zo goed mogelijk van dienst te zijn. Dus niet zozeer uit een wettelijke bepaling betreffende de Friese taal.

Taalhouding
De medewerkers van de Rijksuitvoeringsorganisaties staan in hun klantcontact positief tegenover gesproken Fries. Het management van de Meldkamer Noord-Nederland bemerkt dat het te veel benadrukken van het gebruik van de Friese taal binnen de organisatie bij sommige medewerkers een negatief sentiment kan oproepen. Daarom roept het management op om tot een nieuw, breed taalbeleid te komen, waarin naast het Fries ook andere talen zijn meegenomen. Hierbij staan zij open voor ondersteuning door externe deskundigen van de Friese taal bij het vormgeven van dit brede taalbeleid. De Meldkamer Noord-Nederland wil in het algemeen een positieve taalhouding stimuleren en het gebruik van het Fries bij klantcontacten verbeteren.

Taalpraktijk
Het gebruik van de Friese taal in de dagelijkse praktijk bij de Rijksuitvoeringsorganisaties komt voort uit de wens om de klant zo goed mogelijk van dienst te zijn, en niet zozeer uit een wettelijke bepaling betreffende de Friese taal. Desgevraagd rapporteren alle uitvoeringsorganisaties geen ervaring te hebben met gevallen waarin het klanten en/of medewerkers afgeraden of zelfs onmogelijk werd gemaakt zich van het Fries te bedienen.

Fries werkt drempelverlagend

UWV en Belastingdienst, en deels ook DUO en de Meldkamer Noord-Nederland, hebben in verhouding vaker te maken met sociaaleconomisch zwakkere burgers. Deze burgers kennen bovengemiddeld veel problematiek met schulden, werkloosheid, betalingsachterstanden, analfabetisme en psychische problemen. Voor hen is het vaak al lastig om in contact te (durven) komen met overheidsinstanties. Zowel het UWV als de Belastingdienst geven aan dat het klanten duidelijk helpt als er Fries met hen wordt gesproken: dit werkt drempelverlagend. Als mensen hun moedertaal kunnen spreken bij zakelijke, emotionele of inhoudelijk lastige onderwerpen, wordt het contact met de uitvoeringsorganisatie gevoelsmatig gemakkelijker.

Fries onder druk door Wijzigingswet Meldkamers

Bij sommige uitvoeringsorganisaties ligt de focus op meer lokaal opereren (middels Informatiepunt Digitale Overheid). Bij de Meldkamer Noord-Nederland is juist een tegenovergestelde ontwikkeling aan de orde. Dit hangt samen met de aangenomen Wijzigingswet Meldkamers. Die leidt ertoe dat op termijn tien gekoppelde meldkamers (van de huidige zestien) overblijven, onder de vlag van de Landelijke Meldkamersamenwerking. Deze tien kunnen zo nodig elkaars werk overnemen. Elke meldkamer heeft een eigen primair verzorgingsgebied. De Wijzigingswet Meldkamers bevat niets over het gebruik van het Fries of van streektalen. In het Overdrachtsdocument dat de Meldkamer Noord-Nederland heeft geschreven, is echter wel opgenomen dat de positie van het Fries voor deze meldkamer een eigenheid is, waarmee rekening zou moeten worden gehouden.

 

 

Aanbevelingen

Op basis van de bevindingen doet DINGtiid in de casestudy een zevental aanbevelingen. De aanbevelingen samengevat:

1. Stimuleer alle Rijksuitvoeringsorganisaties die actief zijn binnen Fryslân of contact hebben met Friese burgers om expliciet taalbeleid voor het Fries op te stellen. Betrek hierin ook Friese taalorganisaties, zoals de Afûk, die kunnen helpen met het opstellen van richtlijnen.
2. Help Rijksuitvoeringsorganisaties om intensiever in te zetten op Friese taalbeheersing onder medewerkers met klantcontact, en moedig de organisaties aan hun medewerkers een taalcursus Fries te laten volgen.
3. Maak inzichtelijk welke medewerkers het Fries actief dan wel passief beheersen én communiceer naar burgers dat ze Fries kunnen spreken.
4. Ondersteun de Meldkamer Noord-Nederland in zijn wens om een positieve taalhouding voor het Fries bij centralisten te ontwikkelen.
5. Zorg dat het gebruik van het Fries bij de Landelijke Meldkamer Samenwerking in de praktijk mogelijk is en blijft.
6. Daag uitvoeringsorganisaties uit om met ideeën te komen hoe zij het Fries binnen hun organisatie kunnen inzetten en een positieve taalhouding kunnen stimuleren.
7. Neem bij een vervolg van het pilotproject Informatiepunt Digitale Overheid van de Manifestgroep, het Fries en Nederlandse streektalen expliciet mee in de opzet van de regionale steunpunten.

Bijlagen:

Casestudy ‘Het gebruik van Fries bij Rijksuitvoeringsorganisaties’
Aanbiedingsbrief BZK
Aanbiedingsbrief Provinsje Fryslân
Reactie BZK op Casestudy (8 mei 2020)
Adviesbrief aan BZK (7 februari 2023)