Advies ‘Tot een Landelijke Kennistafel Fries’ op Kneppelfreed

16/11/2024

Is een landelijke commissie of overlegtafel over de Friese taal in Den Haag wenselijk, en hoe zou zoiets dan vorm kunnen worden gegeven? Die adviesvraag stelde de minister van Binnenlandse Zaken in juli 2023 aan DINGtiid. Op de 73ste herdenking van Kneppelfreed brengen wij het advies ‘Tot een Landelijke Kennistafel Fries’ uit.

Om met de eerste vraag te beginnen: ja, zo’n overlegtafel is absoluut wenselijk. Met de ondertekening van het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden (1996) en het instellen van de Wet gebruik Friese taal (2014) onderkende Nederland dat het Fries een nationale taal is in Fryslân, en dat die taal bescherming en bevordering nodig heeft.

Onze overheden hebben daarmee de zorgplicht op zich genomen voor de vitaliteit van het Fries als Rijkstaal – een zorgplicht die momenteel vooral via de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) geconcretiseerd wordt. Voorheen werd ten aanzien van deze zorgplicht voor de vitaliteit vooral gedelegeerd naar de Provincie, maar inmiddels is landelijk de politieke wens ontstaan om hier als Rijk zelf ook beter en duurzamer invulling aan te geven.

Bovendien is het Rijk de overheid die, in samenwerking met de Provincie, aan de Raad van Europa verantwoording aflegt over de implementatie van de Handvestbepalingen. Om al deze redenen moet in Den Haag de verantwoordelijkheid voor de Rijkstaal Fries een structureel beleidsonderwerp zijn, met als fundament de vraag: hoe vult het Rijk zijn zorgplicht voor de vitaliteit van het Fries momenteel in, en waar zou dat nog beter kunnen?

Samenstelling ‘Landelijke Kennistafel Fries’
Belangrijk is dat het extra expertise inbrengt waar de minister op kan vertrouwen bij het voorbereiden van beleid over het Fries – een ‘kennistafel’. Bovendien moet er een duidelijk kader zijn en moeten binnen dat kader bestaande structuren worden ingezet in plaats van nieuwe opgetuigd. Het duidelijke kader en een bestaande structuur voor de kennistafel biedt de rapportagecyclus van het Europees Handvest.

Door de inzet van de kennistafel te koppelen aan de aanbevelingen van de Committee of Experts en aan de BFTK, waarin die aanbevelingen uiteindelijk geïmplementeerd worden, krijgt het Rijk een instrument tot zijn beschikking dat de doorwerking van Handvestbepalingen verder kan optimaliseren. Zo kan de minister beter en sneller prioriteren en wordt het opvolgen van de aanbevelingen gemakkelijker. Het zal bovendien tot positievere Europese evaluaties leiden. En vooral: het versterkt de kansen voor het Fries.

Waarom een advies op Kneppelfreed?
Op Kneppelfreed (Knuppelvrijdag) wordt in Fryslân jaarlijks herdacht dat op 16 november 1951 een menigte Friessprekenden slaags raakte met de politie wegens het gebruik van het Fries in de rechtbank. Deze ‘Slag op het Zaailand’, zoals er wel aan wordt gerefereerd, heeft elke latere emancipatie van het Fries in gang gezet. Een belangrijk onderdeel van deze emancipatie is ook het verzoek van Binnenlandse Zaken aan DINGtiid om onderzoek te doen naar de mogelijke instelling van een landelijk gremium voor het Fries. De stap richting een landelijk gremium voor de Friese taal, zoals die in de adviesvraag besloten lag en in de notitie is uitgewerkt, mag gerust historisch worden genoemd.

Verder lezen
Volledige advies ‘Tot een Landelijke Kennistafel Fries’ (november 2024)
Begeleidende brief aan BZK (12-11-2024)
Begeleidende brief aan Provinsje Fryslân (12-11-2024)
Brief Provincie Fryslân aan BZK met reactie op DINGtiid-advies (25 maart 2025)